Չինաստանի փափուկ ու սուր ուժը

Չինաստանը միլիարդավոր դոլարներ է ներդրել իր փափուկ ուժը տարածելու մեջ, բայց վերջերս բախվում է ժողովրդավարական երկրներում բացասական վերաբերմունքի: Ժողովրդավարության ազգային ճակատի (NED) նոր զեկույցը հաստատում է, որ պետք է վերաիմաստավորել «փափուկ ուժ» հասկացությունը, որովհետև «սառը պատերազմից հետո կիրառվող հայեցակարգային բառարանը այլևս համարժեք չէ ժամանակակից իրավիճակին»: Զեկույցում ազդեցության տարածման նոր ավտորիտար փորձերն անվանվում են «սուր ուժ»: Վերջերս The Economist-ը «սուր ուժը» բնորոշել էր իբրև ուժ, որ հենվում է «դիվերսիաների, վախեցման ու ճնշման վրա, որ համատեղ խթանում են ինքնագրաքննությունը»: Եթե փափուկ ուժը օգտագործում է երկրի մշակույթի ու արժեհամակարգի գրավչությունը` ընդլայնելու իր հզորությունը, սուր ուժը օգնում է ավտորիտար վարչակարգերին վերահսկել իրավիճակը պետության ներսում և խաղարկել կարծիքը արտասահմանում:

«Փափուկ ուժ» (ուրիշների վրա ազդելու կարողությունը` գրավչության ու համոզելու միջոցով, այլ ոչ կոշտ ուժի հարկադրման ու փողի) հասկացությամբ երբեմն անվանում են հզորության ցանկացած դրսևորում` առանց բռնության կիրառման: Բայց դա սխալ է: Հզորությունը երբեմն կախված է բանակի ու տնտեսության հաղթանակներից, բայց նույնպես կախված է համոզելու ունակությունից: ՈՒժեղ, համոզիչ ելույթները հզորության աղբյուր են: Չինաստանի տնտեսական հաջողությունները օգնեցին ստեղծել և կոշտ, և փափուկ ուժ, բայց` սահմանափակումներով: Տնտեսական օգնության չինական փաթեթը «Գոտու ու ճանապարհի նախաձեռնության» շրջանակներում կարող է երևալ դրական ու գրավիչ, եթե այդ օգնության պայմանները այնքան տհաճ չեն, որքան Շրի Լանկայի նավահանգստի դեպքում էին: Կան և կոշտ տնտեսական ուժի կիրառման այլ դեպքեր, որ թուլացրին չինացիների խոսքի փափուկ ուժը: Օրինակ, Չինաստանը պատժեց Նորվեգիային` Լի Սյաբոյին Նոբելյան մրցանակ շնորհելու համար և սպառնաց արգելել չինական շուկա ավստրալիական հրատարակչության մուտքը, որ հրատարակել էր Չինաստանին քննադատող գիրք:

Եթե սուր ուժ հասկացությունը օգտագործենք իբրև «տեղեկատվական պատերազմի» համարժեք, փափուկ ուժի հետ հակադրությունը միանգամայն ակնհայտ կդառնա: Սուր ուժը կոշտ ուժի տարբերակ է և խաղարկում է ոչնյութական տեղեկատվությունը, բայց ոչնյութականությունը փափուկ ուժի տարբերիչ որակ չէ: Օրինակ` սպառնալից հայտարարությունները ոչնյութական են, բայց բռնություն են: Երբ 1990-ին ես ներկայացրի փափուկ ուժի հայեցակարգը, գրեցի, որ նրան տարբերում են կամավորությունն ու գործողության անուղղակիությունը, մինչդեռ կոշտ ուժը հենվում է սպառնալիքների ու խթանների վրա: Երբ ձեզ վրա զենք են ուղղել ու վերցրել են դրամապանակը, կարևոր չէ` ինչ եք ցանկանում կամ մտածում: Դա կոշտ ուժ է: Երբ ինչ-որ մեկը համոզել է ձեզ` ձեր փողերը տալ, փոխել է ձեր մտքերն ու ցանկությունները: Դա փափուկ ուժ է: Ճշմարտությունը և բացությունը բաժանարար գիծ են հասարակական դիվանագիտության մեջ փափուկ ու սուր ուժերի միջև: Երբ Չինաստանի նորությունների «Սինխուա» պաշտոնական գործակալությունը բաց հաղորդումներ է սփռում այլ երկրներում, օգտագործում է փափուկ ուժը և մենք պետք է հաշտվենք այդ փաստի հետ: Բայց երբ China Radio International կազմակերպությունը գաղտնի աջակցում է 33 ռադիոընկերությունների 14 երկրներում, անցնում է սուր ուժի սահմանը, կամավորության սկզբունքի այդ խախտումները պետք է հրապարակայնացվեն: Իհարկե, գովազդն ու համոզելը միշտ ենթադրում են կանխակալության որոշակի աստիճան (ֆրեյմինգ), որ սահմանափակում է կամավորությունը և սոցիալական միավայրի կառուցվածքային տարրերը: Բայց բացահայտ սուտը կարելի է դիտարկել բռնություն: Այո, ուժային չէ, բայց հնարավորություն չի տալիս իմաստավորված ընտրություն անել:

Հասարակական դիվանագիտության մեթոդները, որ ընկալվում են իբրև քարոզչություն, ի վիճակի են փափուկ ուժ ստեղծել: Մեր տեղեկատվական դարաշրջանում ամենաաղքատիկ ռեսուրսները ուշադրությունն ու վստահությունն են: Այդ պատճառով փոխանակման ծրագրերը, որ երկկողմ կապեր ու անձնական հարաբերություններ են զարգացնում ուսանողների ու երիտասարդ առաջնորդների միջև, հաճախ փափուկ ուժի ավելի արդյունավետ գեներատորներ են, քան պաշտոնական տեղեկությունները: ԱՄՆ-ում վաղուց են գործում ծրագրեր, որ խթանում են արտասահմանյան երկրների երիտասարդ առաջնորդների այցերը: Այդ օրինակին հաջողությամբ հետևում է Չինաստանը: Դա փափուկ ուժի խելամիտ կիրառում է: Սակայն եթե վիզաների մեքենայություններ են լինում կամ մուտքը սահմանափակվուն է քննադատությունից ձերբազատվելու ու ինքնագրաքննությունը խթանելու համար, անգամ այդ ծրագրերը կարող են սուր ուժի վերածվել:
Պատասխանելով Չինաստանի սուր ուժի կամ տեղեկատվական պատերազմի կիրառմանը, ժողովրդավարական երկրները պետք է զգույշ գործեն: Փափուկ ուժի նշանակալից մասը, որ ունեն ժողովրդավարական երկրները, ստեղծում է քաղաքացիական հասարակությունը, ուրեմն կարևորագույն ակտիվը բացությունն է: Չինաստանը կարող էր ավելի շատ փափուկ ուժ գեներացնել, եթե մի քիչ թուլացներ կուսակցական կոշտ վերահսկողությունը քաղաքացիական հասարակության նկատմամբ: ԶԼՄ-ների մանիպուլյացիաները և հաղորդակցության ստվերային ալիքների վրա հենվելը թուլացնում է փափուկ ուժը: Ժողովրդավարական երկրները չպետք է տրվեն սուր ուժի այդ ավտորիտար գործիքները պատճենելու գայթակղությանը: Ավելին` փափուկ ուժի չինական լեգիտիմ միջոցների փակումը հակաարդյունավետ է: Փափուկ ուժը հաճախ կիրառվում է մրցակցության նպատակով զրո գումարով խաղում, բայց կարող է և դրական գումարով խաղի գծեր ունենալ: Օրինակ, եթե Չինաստանն ու ԱՄՆ-ը ցանկանան խուսափել կոնֆլիկտից, փոխանակության ծրագրերը, որ մեծացնում են Չինաստանի համար ԱՄՆ-ի գրավչությունը (և հակառակը), երկու երկրներին էլ կարող են օգուտ բերել: Իսկ միջազգային խնդիրները լուծելիս, օրինակ` կլիմայի փոփոխությունների, որտեղ երկու կողմերը կարող են համագործակցելով` շահել, փափուկ ուժը թույլ է տալիս վստահություն ստեղծել և ցանցային կապեր, համագործակցությունը հնարավոր է դարձնում: Թեպետ սխալ կլիներ արգելել փափուկ ուժի գործիքները միայն այն պատճառով, որ երբեմն վերածվում են սուր ուժի գործիքի, կարևոր է հետևել ջրբաժանի գծի պահպանմանը: Օրինակ, «Խանբան» պետական գործակալությունը կառավարում է Կոնֆուցիուսի 500 ինստիտուտներ և 1000 դասարաններ, որոնց Չինաստանն աջակցում է ամբողջ աշխարհի համալսարաններում ու դպրոցներում` չինարենի ու չինական մշակույթի դասավանդման համար: Այդ գործակալությունը չպիտի տրվի արգելքներ մտցնելու ցանկությանը, որ սահմանափակում են ակադեմիական ազատությունը: Այդ գիծը հատելն արդեն հանգեցրել է Կոնֆուցիուսի մի քանի ինստիտուտների փակմանը: Լավագույն պաշտպանությունը փափուկ ուժը սուր ուժի տեղ օգտագործելու չինական փորձերի դեմ այդ փորձերը հրապարակայնացնելն է: Այստեղ ժողովրդավարական երկրներն առավելություն ունեն:
Ջոզեֆ ՆԱՅ, Project Syndicate, ԱՄՆ

Հ.Գ. Սա ԱՄՆ-ի տեսակետն է, իսկ ի՞նչ կասեին չինացիները, որ միլիոնավոր դոլարներով ներդրումներ են անում ու ուզում են արդյունք ունենալ: Պեկինը երբեք չի հայտարարել, որ ինքը բարերար է համաշխարհային մասշտաբով: Երբ տեղեկատվական պատերազմում կարևորվում է արագ արդյունքը, բոլոր ուժերն էլ համադրվում են: ՈՒ ընդհանրապես` ինչի՞ համար է ուժը, եթե ոչ կիրառելու: Այլապես աշխարհում ոչ պատերազմներ կլինեին, ոչ կոնֆլիկտներ, ոչ էլ սպառազինությունների մրցավազք:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ